د نړۍ تاریخ چې مطالعه کړئ، تر هر څه ډیر زیان انسان انسان ته رسولی دی، یو انسان بل انسان وژلې، سوزولې، حلال کړی، خوړلې او ان وینې یې زبیښلي دي. د یوناني ژبې د یوې سټیج نندارې څخه اخیستل شوی جمله چې ډیره مشهوره شوی ده، وایی چې: (انسان د انسان دوزخ دی/انسان د انسان لیوه دی). د دې نندارې څخه وروسته یوناني ژبو لویو پوهانو دا جمله په خپلو لیکنو کې ډیره کارولې ده لکه ژان پل سارتر او هابز.
پوهاند بهاولدین مجروح هم د انسان د ظلمونو او نارواو په هکله په ځانځاني ښارمار کې په خپلو بیتونو کې داسې اشاره کړی ده:
جهنم نه چیرته لرې دی نه پټ په بل جهان کې
جهنم د هر انسان دی هر انسان ته په خپل ځان کې
د دې بیت هدف هم دا دې چې جهنم د انسانه لرې نه دی، بلکې د هر انسان په داخلي نړۍ کې دی.
د انسان د ظلمونو په هکله ژان پل سارتر په خپلو ډیرو لیکنو کې داسې ویلې چې انسان د انسان لیوه دی. هر انسان چې نورو انسانانو ته زیان رسوي، په حقیقیت کې دې هم انسان دی. کله چې نورو ته زیان رسوي، په دې وخت کې انسان له ځانه لیوه یا ځناور جوړوي او په بل انسان ظلم کوي، مرۍ یې خفه کوي او د هغې لپاره مصیبت جوړیږي.
سد اضغر هاشمي هم په خپله یوه لیکنه کې د انسان داخلي ستونزو ته اشاره کړې: “د انسان ښه او بد عادتونه، اخلاق او انسانیت، مینه او نفرت، ځان ښودنه او کمیني او د شخصیت جوړونه او ښې او خرابې کړنې د انسان په داخل پورې اړه لري. لوی او پوهه خلک به وي، خو په خپلو نفسیاتي اعمالو به واک او اختیار نه لري. ده ته به خپل ټول بد او خراب کارونه ښه ښکاري، نو ځکه وایی چې په دې نړۍ کې له هر څه وړاندې د انسان او ځان پیژندنه ستونزمنه ده. “
کله چې یو انسان خودي شي او د هغه د فطرت مخالف کړنې ترسره شي، نو په دې وخت کې دی له ځانه وحشي او لیوه جوړوي او هر ډول کړنه ترسره کوي. ان په خپلو دا ډول کړنو سره لاشعور ته ځي او له خپلو نږدې دوستانو او خپلوانو د لاسه ورکولو ته هم تیار وي. د هغوی وینه تویوي، وژني یې او خپل خودي وحشي انسانیت ته ډاډ ورکوي. لېوال صیب په خپل یو غزل کې څه ښه وایي:
په هماغه ورځ چې ورکه عاطفه شوه
د دوزخ لنبه را تاو هغه شیبه شوه
شو دوزخ د بنیادم د وجود وږی
چې انسان شو د انسان د وینو تږی
موږ او تاسې په خپله افغاني او په ځانګړې توګه په پښتني ټولنه کې وینو چې ځینې انسان د نورو انسانانو د وینو تږي وي. په یو نه یو ډول هغوی ته بهانه جوړوي او وینه یې تویوي. ځکه کله چې انساني عاطفه له منځه لاړه شي، انسان د انسانیت له دایرې وځي، له حدودو بهر کیږي او د نورو لپاره د درد او ظلم سبب ګرځي.
په عملي ژوند کې هم موږ دې ته ورته مثالونه ګورو چې انسان د انسان لپاره مصیبت ګرځیدلې او په هغه یې خوب او ارام حرام کړی دی: دلته څو مثالونو ته اشاره کوو:
پیل به یې له خپل هیواد څخه وکړم چې په تیرو څلویښتو کلونو کې د ګوندونو ترمنځ په جګړه کې په زرګونو افغانان په بې رحمه توګه ووژل شول، په دې کې ښځې، ماشومان او سپین ږیری هم شامل و چې په جګړه کې یې هیڅ برخه نه درلوده. ترڅنګ یې په سوریه، عراق، فلسطین او غزه کې په میلیونونو انسانان بې کوره، مړه او زخمیان شول، همدارنګه په روندا، هندي کشمیر او ورته نورو سیمو کې د انسان لخوا انسانان ووژل شول او په کورونو یې لوی مصیبت راغلی او تر ټولو ژوندې مثال د هرات پر لویه لار د یو مزدا د ډریور له کوچنۍ غلطۍ په اساس د ۸۰ کورنیو پر کورونو ویر جوړیدل انساني مصیبتونه دي.
د انسان په داخل کې یو ډول کینه، نفرت، وحشت او یو سوزوونکې اور شتون لري چې دا اور د دوزخ له اوره هم خطرناک دی. دوزخ الله (ج) خپلو سرغړوونکو بندګانو لپاره تیار کړی دی او زموږ رب چې په خپل بنده ډیر مهربانه دی، کیدایشي چې خپل ګناهګار بنده ته له دوزخه نجات ورکړي. خو کله چې یو انسان د بل انسان لپاره په زړه کې هغه سوزونکې اور پیدا کړي، نو تر هغې یې نه پریږدي چې سوزولې یې نه وي. نو ویلې شو چې څومره چې د انسان داخلي اور نور سوزوي، هغسې یې د دوزخ اور نه سوځوي. دا خبره د هغه انسان په هکله ده چې خپل ځان نه پیژني، خپل حدود نه پیژني او په لوی لاس د نورو انسانانو لپاره دوزخ ګرځي.
نو د دې ټول بحث او مثالونو څخه باید زده کړه وکړو چې: د نورو انسانانو لپاره ځان دوزخ جوړ نه کړو، باید ځان وپیژنو، په ځان کې خپل ځان پیدا کړو، په دې نړۍ کې په خپل ارزښت وپوهیږو او د نورو لپاره د خیر سبب شو. دا هر څه باید د خپل نفس څخه پیل کړو، خپل داخلي سوزونکې اور او دوزخ ووژنو، خپله عاطفه قوي کړو، غچ اخیستل او کینه له منځه یوسو او د نورو سره تل ښه وکړو او له بدو ځانونه وساتو. که چیری دا خبری په ځان عملي کړو نو؛ له خپل داخلي او بهرني دوزخ څخه به مو ځان او نورو ته نجات ورکړی وي.
Views: 25
