د کسوف پر مهال د ځمکې په چاپېریال کې څه پېښېږي؟ ولې په کابل او نورو سیمو کې د اوبو سطحه ټیټېږي؟ یا ولې په هوا کې د رطوبت او غلظت سطحه لوړېږي؟ ایا موږ په رښتیا هم د یو سوړ ژمي په درشل کې یو؟
په کلیواله کې ساده ژبه ورته سپوږمۍ تندر نیول یا خسوف او لمر تندر نیول یا کسوف ویل کېږي. کسوف د نجوم له خورا زړه راښکونکو پېښو څخه ده چې له زرګونو کلونو راهیسې انسانان متاثره کړي دي. په دې پېښه کې سپوږمۍ د ځمکې په سیوري کې راځي او ځینې وختونه یې رنګ د زړه راښکونکي سور شي. دا پېښه نه یوازې له علمي اړخه زړه راښکونکې ده، بلکې په مختلفو کلتورونو او باورونو کې یې ژورې او ځینې وختونه افسانوي معناوې هم لري.
د لمر او سپوږمۍ تندر نیول یا کسوف د ناسا او نورو ساینسپوهانو د نظریو له مخې څېړنې ښيي چې په کابل او د هېواد په ډېرو سیمو کې د اوبو سطحه ورځ تر بلې ټیټېږي.
دا ستونزه یوازې د وچکالۍ خبره نه ده، بلکې د ځمکې، هوا او فضا د چاپېریال د بدلونونو یوه ګډه مجموعه ده. د ناسا او نړیوالو ساینسپوهانو له نظره ځینې طبیعي پېښې لکه د لمر تندر نیول (کسوف) او د سپوږمۍ تندر نیول (خسوف) هم د ځمکې په اقلیم او چاپېریال هممهاله اغېزې لري.
هند د ارام سمندر په غاړه پروت یو ښکلی سرزمین دی چې غرونه، ځنګلونه او دښتې یې یو بل سره نښتي دي. زموږ هېواد بیا د یوه لوی خاورین ریګستان برخه ده چې د خاورینې شګو په څپو کې د رازونو یوه ډکه نړۍ پټه ده. زموږ وچې صحراوې یوازې جغرافیا نه، بلکې زموږ د روح یوه برخه ده.
لکه څنګه چې د هند سمندر د رنګونو استازیتوب کوي، زموږ صحرا هم د خپل عظمت او جمال سره یوه ځانګړې فلسفه لري خو نړۍ بیا د انسانانو د څېړنو لپاره یو خلاص کتاب دی، داسې کتاب چې زموږ د فکرونو، احساساتو او تجربو د پراختیا لپاره پراخه زمینه برابروي.
د کسوف یا خسوف په دوران کې ځمکه، لمر او سپوږمۍ په یوه کرښه کې راځي، خو دا تعامل ډېر وخت نیسي. په ساده ټکو، یو کسوف تر، بل کسوف شاوخوا ۱۸ کاله او څو ورځې وخت اخلي چې په بشپړ ډول تکرار شي خو د ځمکې پر سطحه یې موقعیت بدلېږي.
په دې دوران کې د دغو تعاملاتو اغېزې د ځمکې په جوف چې د مګما او رسوباتو ډکه ده خورا اغېزناک تاثیر لري.
لمر د طبیعت یو فعال او ځواکمن عنصر دی چې د ځمکې د مګما پر حرکت اغېزه کوي، نو همدا تعاملې ځواکونه د ځمکې لاندې د اوبو په توازن بدلون راولي.
په هغو سیمو کې چې کسوف په بشپړ ډول لیدل شوی، د ځمکې لاندې د اوبو سطحه ټیټېږي. دغه حالت زموږ د هېواد افغانستان په کابل، میدان وردګ، کاپيسا، ننګرهار او لغمان ولایتونو کې ډېر زیات تاثیر لری چې د اوبو سطحه له خپل اصلي طبیعي حد څخه زیاته ښکته کېداشې ښايي دا حالت همدا اوس زموږ د هېواد په یادو سیمو کې اغېز کړی وي.
دا د ځمکې سره د لمر د جاذبې ځواک او د سپوږمۍ د ثقل ګډ تعامل دی، که څه هم دا اغېزې لنډمهالې وي خو علمي څېړنې او د ناسا راپورونه ښيي چې د کسوف پر مهال د ځمکې مقناطیسي میدان د مګما حرکت د ځمکې د پاسنۍ او لاندنۍ سطحې د اوبو حرکت او جوړښت بدلون مومي.
دې حالت ته هغه انرژي ویل کېږي چې د کسوف پر مهال د سپوږمۍ او لمر د مقناطیسي اغېزو په بڼه خوشې کېږي. په شمسي نظام کې هر درې هفتې یا یوویشت ورځې وروسته یو ډول جزوي کسوف منځته راځي خو د ځمکې پر چاپېریال یې اغېزې ډېرې محدودې دي.
کسوف یعنې لمر پټ کېدل کله چې سپوږمۍ د لمر او ځمکې تر منځ راشي او د لمر رڼا بنده کړي، سیوری یې پر ځمکه لګېږي خو خسوف د سپوږمۍ پټ کېدل دي؛ کله چې ځمکه د لمر او سپوږمۍ تر منځ راشي او سیوری یې پر سپوږمۍ ولګېږي.
دواړه پېښې د ځمکې د هواچاپېریال او فضایي جریانونو په بدلون کې مهم رول لري، خسوف او کسوف یوازې د نړۍ په ځینو سیمو کې لیدل کېږي ځکه د لیدلو لپاره مناسب جغرافیایي موقعیت او وخت اړین دی، ځینې یې په بشپړ ډول یوازې په محدودو ځایونو کې لیدل کېږي.
د دې پېښو وړاندوینه کېدای شي خو ستورپوهان یې وخت او ځای په دقیقه توګه محاسبه کولای نه شي. ناسا او د نړۍ نور ستورپوهنیز مرکزونه د دې پېښو وخت، مسیر او شدت خپروي، خو لکه د زلزلې په څېر یې دقیقه وړاندوینه ممکنه نه ده.
د فرانسې د فزیک ساینسپوهانو د ۲۰۱۱ کال څېړنه ښيي چې د لمر بشپړ پټېدو پر مهال د هوا حالت د وريځو سیستم، د بادونو حرکت، د ځمکې لاندې د اوبو سطحه او د مګما ذوب بدلېږي. د هوا یخول، د وریځو زیاتوالی او د رطوبت غلظت هغه نښې دي چې د کسوف پر مهال رامنځته کېږي.
هلم کلایتون چې د فضایي فزیک له لومړنیو څېړونکو څخه و، دا نظریه وړاندې کړې چې کله د سپوږمۍ سیوری پر ځمکه لګېږي د یخې هوا اندازه لوړېږي او پر همدې اساس ویل کېدای شي چې راتلونکی ژمی په ډېرو سیمو کې سوړ وي.
د کسوف او خسوف پر مهال د ځمکې چاپېریال بدلون مومي، د بادونو غلظت او شدت لوړېږي، د تودوخې پر ځای سړه هوا زیاتیږي، د وريځو پوښښ ډېرېږي، د رطوبت غلظت هم مهاله بدلېږي.
د هوا تودوخه حتی په ځینو سیمو کې ۸.۶ -نه تر ۱۵ -درجې سانتي ګراد پورې راټیټېږي، د رادیويي امواجو خپرېدل او د یونوسفر فعالیت هم د کسوف پر مهال اغېزمن کېږي ځکه یونوسفر لږه رڼا ترلاسه کوي او هوا یې سړېږي.
څېړونکو هم ښودلې چې د کسوف او خسوف پر مهال د هوا او چاپېریال بدلونونه د انسان پر بدن، روح او روان هم اغېزه لري لکه د ناارامۍ احساس او د انرژۍ کمښت. همدارنګه د کسوف پر مهال د ځمکې مقناطیسي خولۍ (یونوسفر) کې بدلونونه رامنځته کېږي چې د چاپېریال په فزیکي فعالیتونواغېزه کوي.
په ټوله کې د لمر او سپوږمۍ اسماني فزیکي پېښې نه یوازې د ستورپوهنې له نظره مهمې دي بلکې د چاپېریال،اقلیم، د اوبو په نظام یا د اوبو سطحه په ځینو سیمو کې ټیټېدل، د هوا په جریانونو او د انسانانو پر ژوند هم ژورې اغېزې لري.
د لیکوال په اړه:
انجینر امین ظریف د ننګرهار پوهنتون له علمي کدر څخه دی، هغه د افغانستان د کورنیو چارو وزارت کې د لوړ رتبه مامور په توګه کلونه خدمت کړی او اوس مهال په کانادا کې د افغان ستراتیژیک مرکز د رهبرۍ غړی دی. نوموړی د کانونو، اقلیم، ابو مدیریت او ټولنیزو مسایلو په اړه ژورې څېړنې، تحلیلي لیکنې او عامه بحثونه پر مخ وړي، څو د افغان ټولنې غږ نړیوالو ته ورسوي.
Views: 2016
